حاجز يسمى العقوبة الذاتية
صنعت فولاد ایران، به رغم توسعه چشمگیر در سال‌های گذشته، امروز با معضلات متعددی در زمینه تامین نهادههای تولید و تامین پایدار مواد اولیه و به طور کلی‌تر منابع و نهادههای مورد نیاز تولید مواجه است، به گونه‌ای که در تابستان سال جاری، فقط قطعی برق آسیب‌های مالی شدیدی را به فولادسازان وارد کرد. با توجه به اهمیت تامین پایدار منابع تولید در صنعت فولاد، شرکت نورد و تولید قطعات فولادی رویکردهای مختلفی را در زمینه تامین پایدار منابع دنبال می‌کند. با این حال، به نظر می‌رسد که با توجه به چالش‌های زیرساختی موجود، لازم است در مورد تامین نهادههای تولید، توجه جدی‌تری به توسعه سرمایهگذاریها به‌خصوص در حوزه زیرساخت‌های حملونقل و انرژی صورت گیرد.
در عصر حاضر، عدم قطعیت‌های فراوان موجب شده است تا سازمان‌ها رویکردهای متنوعی برای پیشبرد اهداف خود به کار گیرند، زیرا رقابت در محیطی که دائما در حال تغییر است به واکنش‌های به‌موقع و سنجیده نیاز دارد. از آنجایی که تامین مواد اولیه از اساسی‌ترین الزامات تولید محسوب می‌شود، یکی از مهم‌ترین و ضروری‌ترین اقدامات در مسیر توسعه واحدهای تولیدی، مدیریت زنجیره تامین منابع است.
برخورداری ایران از پتانسیل‌های طبیعی سنگ‌آهن و انرژی، امروز صنعت فولاد را به یکی از صنایع بزرگ کشور مبدل ساخته است. با این حال، کم‌توجهی به سرمایهگذاریها در بخش اکتشاف ذخایر جدید، توسعه‌نیافتگی زیرساخت‌های انرژی و رکود صنعتی، که موجب کاهش تولید قراضه شده، از یک طرف و توسعه نامتوازن صنعت فولاد از طرف دیگر، تامین منابع تولید را به یکی از چالش‌ها و معضلات مهم این صنعت تبدیل کرده است.
مسیر پرپیچ‌وخم تولید
به طور کلی، نهادههای تولید در صنعت فولاد شامل مواد اولیه (از جمله سنگ‌آهن، کنسانتره، گندله، آهن اسفنجی و قراضه)، انرژی (شامل آب، برق و گاز) و تکنولوژی و فرایند مهندسی‌اند. در حال حاضر، متاسفانه صنعت فولاد در تمامی این موارد با مشکل مواجه است.
در خصوص تامین مواد اولیه صنایع فولاد، آمارها نشان می‌دهند که به دلیل توسعه نیافتن متوازن زنجیره تولید از معدن تا محصول نهایی، تولیدکنندگان با کمبود مواد اولیه مورد نیاز در صنایع فولاد روبه‌رو شده‌اند. با این حال در سال‌های اخیر، بر اساس آمارها، قیمت مواد اولیه مستقیم مصرفی افزایش چشمگیری داشته که در جدول 1 قابل مشاهده است.
همچنین در حوزه انرژی، دولت به صورت متوازن و همگام با توسعه صنایع کشور سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی نکرده است. این مسئله موجب شده است که با وجود مصرف حدود 11 میلیارد متر مکعب (یعنی 5/2 درصد مصرف گاز کشور) گاز در صنعت فولاد، با ایجاد کوچک‌ترین مشکل در گازرسانی خانگی، گاز صنایع فولادی قطع شود. این امر باعث توقف فعالیت واحدهای گندله و کنسانتره می‌شود که به مفهوم کاهش تولید یکی از مهم‌ترین نهادههای اصلی صنعت فولاد است.
علاوه بر این‌ها، مسئله قطعی برق از دیگر چالش‌های صنعت فولاد به شمار می‌رود. در واقع، به دلیل سرمایه‌گذاری نامتوازن در توسعه ظرفیت‌های نیروگاهی، در فصول گرم سال افزایش تقاضا به‌راحتی باعث قطعی برق و تعطیلی واحدهای فولادی می‌شود. به منظور روشن‌سازی این موضوع، آمار توقفات گاز و برق در سال‌های 1399 و 1400 در شرکت نورد و تولید قطعات فولادی در نمودار 1 ارائه شده است.
بنا بر مطالب گفته‌شده، تامین مواد اولیه و نقدینگی کارخانجات چالش اصلی در صنعت فولادند. به دلیل صدور مجوزهای محصولات پایین‌دستی (شامل شمش، بیلت و بلوم) بدون برنامه‌ریزی و غیرکارشناسانه و همچنین صادرات محصولات خام معدنی، به طور کلی زنجیره فولاد، خصوصا در صنایع بزرگ فولادی، با مشکل اساسی روبه‌رو شده است.
در شرایطی که تحریم فشار زیادی بر صنایع فولادی وارد کرده، خصوصا در مواردی که قطعات و لوازم فنی با تکنولوژی بالا مورد نیاز است، صنعت فولاد کشور مشکل خودتحریمی نیز دارد و تولیدکنندگان برای مواجهه با سد واردات، گمرک، اختصاص ارز و بانک مرکزی، به استمرار و دوندگی بالایی نیاز دارند.
در شرایط کنونی، به نظر می‌رسد که تسهیل واردات، تعدیل نگرش دولت در فشار آوردن به صنعت فولاد و همچنین صدور مجوزهای کارشناسی‌شده در صنعت فولاد از مهم‌ترین رویکردها برای بهبود اوضاع صنعت فولاد به شمار می‌روند. همچنین، با توجه به اینکه تولید 55 میلیون تن فولاد از چشم‌اندازها و برنامه‌های توسعه صنعت فولاد در سال 1404 محسوب می‌شود، لازم است که بسیاری از موارد زیرساختی همچون توسعه نیروگاه‌های برق، ظرفیت تولید گاز، توازن در صنایع بالادستی فولادی، تامین آب پروژهای فولادی، سرمایه‌گذاری در معادن سنگ‌آهن و گندله‌سازی و سرمایه‌گذاری در صنعت حملونقل در نظر گرفته شود. همچنین پیشنهاد می‌شود که صدور مجوزها و تعیین عوارض صادراتی نیز به شکل کارشناسانه مد نظر قرار گیرد.
همچنین، علاوه بر مطالب ذکرشده، صنعت فولاد با چالش‌های مهم دیگری نیز روبه‌روست. تامین سرمایه در زیرساخت‌هایی مانند حملونقل داخلی و خارجی یکی از این چالش‌ها محسوب می‌شود که شرایط اقتصادی کشور، هزینه‌های بالای سرمایه‌گذاری و بی‌میلی شرکت‌های خارجی موجب کاهش سرمایهگذاریها در این عرصه شده است. تا سال 1394 هزینه‌های حملونقل به اندازه‌ای نبود که بر خرید مواد اولیه تأثیر زیادی داشته باشد، ولی در حال حاضر یکی از مهم‌ترین مواردی که در ارزیابی‌های خرید تاثیر دارد هزینه‌ها و امکان حملونقل آسان است.
تامین مالی پروژه‌های توسعه‌محور نیز یکی از مواردی است که در گذشته از طریق جذب سرمایه‌های خارجی صورت می‌گرفت، ولی در حال حاضر، به دلیل تحریم‌ها، اصلا امکان جذب منابع خارجی وجود ندارد.
گام‌هایی برای استواری
شرکت نورد و تولید قطعات فولادی یکی از مجهزترین و قدیمی‌ترین واحدهای تولید محصولات ویژه فولادی در کشور به شمار می‌آید که رویکردهای مختلفی را در خصوص تامین پایدار منابع خود به کار بسته است. هم‌اکنون این شرکت در حال راه‌اندازی یک واحد مجهز فراوری قراضه است که با بهره‌برداری از این واحد، تامین قراضه باکیفیت به منظور تولید فولاد میسر خواهد شد. این پروژه، علاوه بر افزایش راندمان تولید ذوب، از خطرهای ناشی از ارسال بارهای ممنوعه ـ که گاهی باعث انفجار در کوره‌های القایی می‌شود ـ نیز جلوگیری می‌کند. در خصوص تامین سایر افزودنی‌های تولید در این شرکت، سعی شده است که با تامین نقدینگی در زمان‌های مناسب، با چالش تامین مواد اولیه مواجه نشود.
نکته قابل توجه این است که در صورت کمبود مواد اولیه تولید و یا کمبود عرضه، حداقل آسیبی که به کارخانه‌های کوچکی همچون شرکت نورد و تولید قطعات فولادی وارد می‌شود افزایش قیمت تمام‌شده محصولات خواهد بود. متاسفانه دولت، با قیمت‌گذاری دستوری، فقط به قیمت نهایی محصولات توجه دارد و فقط قیمت محصولات نهایی را به صورت دستوری کنترل می‌کند، اما نظارتی مؤثر بر قیمت سایر مواد اولیه مثل قراضه و فروآلیاژها و سایر افزودنی‌های مهم تولیدی ندارد.
از سال 1390، شرکت نورد و تولید قطعات فولادی سعی کرده که تمامی قطعات را تا جای ممکن از داخل کشور تهیه کند و تا حدود بسیار زیادی هم در این زمینه موفق بوده است. با این حال، در موارد معدودی که تکنولوژی لازم و کافی در اختیار واحدهای تولیدکننده نیست، وابستگی به خارج از کشور ایجاد می‌شود. برای این موارد هم پیش‌بینی‌های لازم صورت گرفته و واردات از قبل و البته به‌سختی انجام شده است. با توجه به اینکه به‌کارگیری نیروهای جوان و متخصص در سال‌های گذشته در راس امور این شرکت بوده، سعی شده است که با سرمایه‌گذاری به صورت مستمر و به‌روزرسانی کوره‌ها و تجهیزات، از طریق مهندسی معکوس، وابستگی به صنایع خارجی هرچه کمتر شود. در زمینه تامین سرمایه نیز، با وجود مدیران ارشد و سهامداران بادرایت، همیشه همکاری لازم در این مهم صورت گرفته است.
